تست ایمن تجهیزات برقی

هدف - این نوشتار راهنمای اولیه پبرامون تست ایمن تجهیزات برقی را ارایه نموده و مورد استفاده افرادی قرار می گیرد که در کارگاه تست وسایل برقی کار کرده و یا فرآیند تست را مدیریت می کنند. همچنین این راهنما برای کسانی که مستقیماً با تست تجهیزات برقی سر و کار دارند، مفید بوده و حاوی مطالب و اطلاعات تفصیلی در باره انواع خاص تست وسایل برقی نیز می باشد.

تست تجهیزات برقی به دلایل متعددی انجام می شود که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱) تست های تضمین کیفیت قطعات به کار رفته در تجهیزات برقی

۲) تست های مربوط به تشخیص عیب وسایل برقی

۳) تست شناسایی خطای دستگاه های برقی

۴) کنترل های روتین ایمنی

این راهنما همچنین حاوی توصیه هایی است که می توان به کمک آنها از خطرات الکتریکی جلوگیری به عمل آورده و یا میزان خطرات را کاهش داد. برخی از روش هایی که به کمک آنها می توان به این کار مبادرت نمود، عبارتند از:

۱) به کار بردن سیستم های ایمنی در کار، برای مثال:

الف) اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تماس افراد با قسمت های برقدار تجهیزات به ویژه افرادی که کار تست را انجام نمی دهند.

ب) اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تماس افراده تست کننده تجهیزات با قسمت های برقدار دستگاه ها

پ) حفاظت و عایق کاری تجهیزات برقی که اپراتورها بر روی آنها کار می کنند و نیز عایق کاری و حفاظت دستگاه هایی که به کمک آنها، عملیات تست انجام می شود.

۲) استفاده از تجهیزات مناسب برای انجام عملیات تست

۳) حصول اطمینان از به کار گماردن افرادی که در زمینه تست تجهیزات آموزش های لازم را دیده و تجربه کافی دارند و نیز در زمینه عملیات ایمنی کار با تجهیزات دارای آگاهی های لازم هستند.

به چه نوع تست هایی در این راهنما اشاره شده است؟

این راهنما دربردارنده تست تجهیزات برقی (عمدتاً تجهیزات فشار ضعیف تا سطح ولتاژ ۱۰۰۰ ولت AC یا ۱۵۰۰ ولت DC) بوده و مربوط به مواقعی است که تجهیزاتی نظیر لوازم برقی خانگی مورد استفاده قرار می گیرند. بیشتر این تجهیزات به منابع تغذیه اصلی ۲۳۰ ولت AC تکفاز و ۴۰۰ ولت AC سه فاز وصل می شوند که البته می توان منابع تغذیه با ولتاژهای بالاتر و در برخی موارد ولتاژهای بیش از محدوده فشار ضعیف را نیز مورد استفاده قرار داد.

در فرآیند تست تجهیزات برقی، برخی از ولتاژهای اعمال شده به تجهیزات ممکن است بیش از ولتاژهای محدوده فشار ضعیف باشد ولی در صورتی که ماکزیمم جریان خروجی دستگاه تست کننده بیش از ۵ میلی آمپر نباشد، این ولتاژها خطرناک نخواهند بود (توجه داشته باشید که قبلاً جریان ۵ میلی آمپر AC ملاک عمل قرار می گرفت اما از ماه می ۲۰۰۱، حداکثر جریان دستگاه های جدید تست کننده بایستی به ۳ میلی آمپر AC محدود شود).

منظور از خطرات منجر به حوادث و صدمات چیست؟

حوادث و ضایعات زمانی رخ می دهند که قسمت های برقدار تجهیزات لخت بوده و افراد با این قسمت ها تماس برقرار کنند و یا بدنه دستگاه ها که می بایست به سیم ارت وصل شوند، با ولتاژ خطرناکی برقدار شده باشند. در خلال تست تجهیزات برقی و هنگام یافتن خطاها به ویژه موقعی که هادی های بدون روکش حامل ولتاژهای خطرناک باشند، احتمال تماس با قسمت های برقدار تجهیزات افزایش می یابد.

چنانچه تست در حالی انجام پذیرد که تجهیزات برقی از هر منبع تغذیه خطرناکی ایزوله شوند، می توان خطرات منجر به حوادث و صدمات را به حداقل ممکن رساند. اگر چه ایزوله کردن تجهیزات برقی همیشه امکان پذیر نیست، ولی بایستی مراقب بود تا از تماس با هر ولتاژ تولیدی خطرناک جلوگیری به عمل آید.

خطرناک ترین صدمات در نتیجه حوادث ناشی از برق گرفتگی به وجود می آید و این بدین خاطر است که اثرات برق گرفتگی عمدتاً غیرقابل پیش بینی بوده و به سادگی می تواند منجر به حوادث مرگبار شود. همچنین خطر صدمه و سوختگی ناشی از آرک زدگی که در اثر تماس هادی ها با یکدیگر و در نتیجه اتصال کوتاه پدید می آید، نیز وجود دارد.

از دیگر خطرات تهدید کننده، می توان به خطر ناشی از واکنش بدن فرد در برابر حوادثی مانند سقوط یا وارد شدن شوک به بدن مصدوم در اثر برق گرفتگی اشاره کرد. برق گرفتگی زمانی رخ می دهد که تماس با هادی برقدار سبب عبور جریان کافی از طریق بدن انسان شده و منجر به آسیب و صدمه گردد. در حالت کلی، ولتاژهای بیش از ۵۰ ولت AC یا ۱۲۰ ولت DC بدون ریپل در مکان های خشک و نیز فضاهای باز و نارسانا را بایستی جزو ولتاژهای خطرناک به شمار آورد.

چنانچه محل کار نمناک، محدود و یا رسانا باشد، مقادیر ولتاژهای مزبور را باید کاهش داد و بنابراین وقتی چنین محیط کار متفاوتی وجود داشته باشد، متصدیان کار و نیز افرادی که مستقیماً عملیات تست را انجام می دهند، باید از افزایش احتمالی خطرات منجر به صدمات و حوادث آگاهی کامل داشته باشند.

در برخی تجهیزات از قبیل مایکروفر، ولتاژهای فشار قوی با پتانسیل چندین هزار ولت مورد استفاده قرار گرفته و چنانچه با هادی های حامل این ولتاژها تماس ایجاد شود، خطر بسیار زیادی متوجه فرد شده و ممکن است منجر به صدمات مرگبار شود.

جریان های در حد ۵ میلی آمپر و یا بارهای ذخیره شده در تجهیزات برقی می توانند منجر به بروز جراحت و صدمه بدنی شوند. بنابراین باید اقدامات مناسبی انجام شود تا از تماس فرد با بارهای ذخیره شده بیش از ۳۵۰ میلی ژول جلوگیری به عمل آید.

اگر در نقطه تماس بدن با قسمت های خطرناک تجهیزات برقی، پوست بدن سوراخ شده و یا بریدگی در آن ایجاد شود، جریان شوک وارده به بدن و در نتیجه میزان جدیت خطر بیشتر خواهد بود. البته پوست سالم هم ممکن است در زمان تماس با برق یا در اثر سوختگی ناشی از جریان و یا در نتیجه نفوذ هادی های لخت و نوک تیز به آن صدمه ببیند.

ارزیابی ریسک و خطرات

افزون بر عواملی همچون سطح ولتاژ، میزان بار ذخیره شده یا میزان جریان برق و نیز طبیعت محیط، عوامل دیگری هم وجود دارند که برای ارزیابی خطرات ناشی از جراحات و صدمات ناشی از تست تجهیزات برقی می بایست مد نظر قرار گیرند. ارزیابی خطر بایستی قبل از شروع تست انجام گیرد و این کار به شما کمک می کند تا اقدامات پیشگیرانه لازم را شناسایی نمایید.

برخی از پرسش هایی که در حین انجام فرآیند ارزیابی خطرات مطرح می شوند، عبارتند از:

۱) آیا می توان کار با تجهیزات بدون برق یا برقدار را در ولتاژ یا جریان ایمن انجام داد؟

۲) ولتاژهای خطرناک پیرامون تجهیزات وجود دارد؟

۳) ماکزیمم ولتاژی که بر روی هادی ها در خلال فعالیت کاری دستگاه ها به وجود می آید، چقدر است؟

۴) آیا افرادی که تست تجهیزات را انجام می دهند، شایستگی های لازم برای این کار را دارا هستند؟ آیا آموزش های لازم را فراگرفته و دانش کافی برای انجام کارهای خاص را دارند و آیا اطمینان حاصل شده که دیگران را در معرض خطر قرار نخواهند داد؟

۵) چنانچه تست کنندگان صلاحیت کامل نداشته باشند، آیا بر کار آنها نظارت کافی صورت می گیرد؟

۶) چه نوع حفاظ ایمن فیزیکی (مانند استفاده از فنس های موقت یا دائمی) می بایست برای تجهیزات تحت تست به کار رود تا از صدمه و جراحت پیشگری به عمل آید؟

۷) آیا دستگاه های مخصوص تست از طراحی ایمن برخوردارند؟ آیا این دستگاه ها به خوبی نگهداری شده اند؟

۸) آیا ضرورت دارد که محدوده ای دائمی برای تست تجهیزات جدا از محل استقرار آنها ساخته شود و یا ساخت محدوده تست موقت در پیرامون تجهیزات ضروری است؟

۹) آیا تست کنندگان قادرند که حوزه کاری را به حد کفایت نظارت کرده و در هر زمان از بروز خطر برای دیگران جلوگیری کنند؟

۱۰) در مواقعی که عملیات تست بخشی از "خدمات پس از فروش" باشد، چه میزان از این عملیات جزو تعهدات مشتری است؟ چنانچه تست در منزل مشتری انجام شود، چه اقدامات ویژه ای مورد نیاز است تا بتوان از فرد تست کننده و سایرین حفاظت نمود؟

۱۱) تا چه میزان می بایست تست کنندگان تحت نظارت قرار گرفته و یا در کار تست همراهی شوند؟

۱۲) آیا اقدام تست کنندگان در خصوص طراحی، ساخت یا استفاده از هر گونه تجهیزات ویژه تست با استاندارد BS EN ۶۱۰۱۰ ۱ مطابقت دارد؟

۱۳) اندازه دستگاه مورد نظر برای تست چقدر بوده و چه مقدار فضا پیرامون آن جهت انجام تست به صورت ایمن و بدون محدودیت وجود دارد؟

۱۴) اگر نیاز باشد که تمامی کارگران شاغل در کارگاه ها، به دستگاه های برقی نزدیک شوند، آیا شایستگی لازم برای پرهیز از خطر را دارند؟ اگر کارگران فاقد صلاحیت لازم در این زمینه باشند، چگونه از نزدیک نشدن آنها به دستگاه ها اطمینان حاصل می کنید؟

۱۵) آیا زمانی که دستگاه به برق متصل بوده و درگیر فرآیند تست می باشد، به صورت برقدار رها می شود؟

۱۶) آیا میز کار یا محدوده مجزای مربوط به تست، نیاز به وسیله هشدار دهنده مانند لامپ دارد تا نشان دهد که تست در حال انجام است؟

۱۷) آیا نیاز به تهیه منابع اضطراری و یا وسایل اضافی برای دستگاه هایی که سایر کارگران از آنها استفاده می کنند، احساس می شود تا بتوان با اتصال دستگاه های مذکور به این منابع، میزان صدمه به تست کنندگان را کاهش داد؟ آیا کلیدهای محافظ جان (RCD) را می توان به عنوان وسایل تکمیل کننده حفاظت مورد استفاده قرار داد؟ (توجه: این راهنما و اطلاعات تکمیلی ضمیمه آن، توضیحاتی درباره کلیدهای RCD در حالت کلی و نیز کلیدهای RCD با جریان ۳۰ میلی آمپر را ارایه می دهد. برای اخذ اطلاعات بیشتر، بخش مربوط به کلیدهای محافظ جان در صفحات آتی همین نوشتار را ملاحظه نمایید.)

۱۸) آیا امکان کاستن از تعداد مسیرهای مرتبط با زمین برای کاهش احتمال شوک ناشی از تماس فاز به زمین با استفاده از وسایلی مانند حصار فلزی، فنس و فیبر عایقی یا فرش لاستیکی وجود دارد؟

۱۹) آیا امکان استفاده از سایر منابع تغذیه مانند ترانس ها یا باتری های ایزوله برای کاهش احتمال بروز خطر ناشی از شوک فاز به زمین وجود دارد؟

مدیریت بر فرآیند تست تجهیزات برقی

فراهم نمودن محیطی ایمن برای کار و نیز استقرار یک سیستم ایمن کاری برای کارگران ضروری است. نتایج ناشی از ارزیابی ریسک و خطرات به شما کمک خواهد کرد تا مراحلی را که نیاز به انجام این ارزیابی دارید، شناسایی کنید. کارگران نیز باید همکاری کرده و در حین کار مراقبت های منطقی در خصوص ایمنی خود و سایر افراد را به کار بندند. توصیه های زیر را باید در مورد تمامی فعالیت ها و از جمله عملیات تست تجهیزات به کار برد:

الف) ایمنی پرسنل

تمامی پرسنل بایستی:

۱) بدانند که حتی با انجام عملیات تست در منطقه ایزوله از زمین و یا استفاده از ترانسفورماتورهای ایزوله و حتی استفاده از کلیدهای محافظ جان (RCD) ، باز هم خطر برق گرفتگی وجود دارد.

۲) به طور کامل از اتفاقات ناگواری که ممکن است در اثر برق گرفتگی و صدمات حاصل از آن در محیط کار رخ دهد، آگاهی داشته باشند.

۳) آموزش های لازم در زمینه کمک های اولیه از جمله CPR را فرا گیرند (CPR مخفف Cardiac Pulmonary Resuscitation به معنی برگرداندن قلب و شش مصدوم به حالت نرمال اولیه می باشد).

ب) نواحی تست دائم

این نواحی می بایست:

۱) تحت کنترل یک فرد مسئول باشند.

۲) به وسیله فنس از سایر نقاط جدا شوند تا بدین وسیله از ورود افراد غیرمجاز به منطقه جلوگیری شود.

۳) دارای علائم هشدار دهنده مناسب در ابتدای ورود به منطقه باشند.

۴) در خلال عملیات تست و تنها برای پرسنل مجاز و نیز افرادی که تحت نظارت مستقیم پرسنل واجد شرایط کار می کنند، قابل دسترسی باشند.

۵) دارای چراغ های هشدار دهنده مناسبی باشند که نشان دهنده انجام تست بوده و نیز مجهز به چراغ های دیگری باشند که نشان دهد ورود به منطقه مزبور ایمن است (غالباً از چراغ های سبز و قرمز استفاده می شود).

۶) دارای شستی های قطع اضطراری یا سایر وسایل کارآمد باشند تا قطع تمام منابع تست در مواقع اضطراری امکان پذیر باشد. کنترل های اضطراری بایستی به دقت شناسایی شوند و باید توجه کرد که این کنترل های اضطراری نباید منابع تغذیه مربوط به روشنایی عمومی منطقه را از مدار خارج نمایند.

۷) حاوی پوستری در باره برق گرفتگی باشد. این پوستر می تواند مثلاً نشان دهنده خطر برق گرفتگی و کمک های اولیه در این زمینه باشد. همچنین پوستر مزبور باید در نقاط حساس نصب شده و اقدامات مربوط به ایمنی به ویژه شماره تلفن های مربوط به امداد رسانی در آن درج گردد.

۸) دارای نظم و آراستگی در چیدمان وسایل و دستگاه ها بوده و فواصل بین تجهیزات به طور مناسب رعایت گردد.

پ) نواحی تست موقت

در برخی مواقع ممکن است انتقال تجهیزات به محل دائمی انجام عملیات تست، عملی و یا منطقی نباشد، مثلاً موقعی که تجهیزات بسیار بزرگ هستند که در این صورت امکان استقرار آنها در منطقه دائمی ویژه عملیات تست وجود ندارد. همچنین زمانی که تست تجهیزات برقی جزو تعهدات مشتری است، نمی توان این گونه تجهیزات را به محل دائمی عملیات تست منتقل نمود. بنابراین چنانچه نیاز به انجام تست در حالت برقداربودن تجهیزات باشد، یک منطقه تست موقت بایستی پیرامون تجهیزات ایجاد گردد.

در هنگام ایجاد منطقه تست موقت، تمامی اقدامات پیشگیرانه ای که در مورد مناطق تست دائم به آنها اشاره شد، بایستی مد نظر قرار گیرند و چنانچه این کار مقدور نباشد، نیاز به انجام ارزیابی است تا بتوان اقدامات لازم جهت کاهش خطرات را تا حد ممکن به عمل آورد. توجه داشته باشید که تسترهای کوچک مجهز به دوشاخه مخصوص تست (Plug in Tester) که دارای دو وضعیت Go/No go هستند، در حالت کلی فقط پلاریته منبع را کنترل کرده و حداکثر می توانند وجود اتصال زمین را نشان دهند ولی قادر به تشخیص میزان تأثیر اتصال زمین نیستند.

ت) مناطق ایزوله از زمین

منطقه تست را به گونه ای ایجاد کنید که حتی الامکان از زمین ایزوله باشد و همچنین سعی کنید از منابع تغذیه ایزوله استفاده نمایید. برای نیل بدین منظور، اقدامات زیر را به انجام رسانید:

۱) میز تست مورد استفاده باید از مواد عایق ساخته شده و قاب و پایه های آن عایق باشد تا از امکان تماس با زمین در حین تست جلوگیری نماید.

۲) تمامی لوله ها، رادیاتورها، سازه ها و قطعات فولادی ساختمان، لوله های فلزی، وسایل برقی ارت شده، سوکت های فلزی، و غیره را از دسترسی به میز دور نمایید و یا آنها را به طور دائم با مواد عایقی بپوشانید تا از تماس آنها با میز تست جلوگیری شود.

۳) در جایی که نیاز به استفاده از هویه یا چراغ های مخصوص روشنایی میز کار باشد، از نوع فشار ضعیف این وسایل استفاده کنید که برق آنها از ترانسفورماتور ایزوله مطابق استاندارد BS ۶۱۵۵۸ تأمین شود. در این صورت نیازی به استفاده از میله اتصال زمین در منطقه تست نخواهید داشت.

۴) اگر نیاز به نصب پریز مربوط به آنتن تلویزیون و یا رادیو در منطقه تست باشد، نصب این پریز بایستی مطابق با استاندارد BS ۴۱۵ صورت پذیرد.

۵) فرش عایق لاستیکی بایستی با استاندارد BS ۹۲۱ مطابقت داشته و نیز تمیز و خشک باشد ضمن این که فرش مزبور باید به طور منظم تست گردد و همچنین بایستی برای عملیات تست به حد کافی بزرگ باشد تا زمانی که فرد تست کننده در حالت ایستاده و یا نشسته قرار دارد، بتواند به راحتی بر روی آن قرار گیرد (توجه داشته باشید که پایه های صندلی هنگام نشستن فرد تست کننده، ممکن است به فرش مذکور آسیب برسانند).

۶) اگر از نوارهای مچی مخصوص تخلیه الکتریسیته ساکن استفاده شود، این نوارها بایستی دارای مقاومت مناسب باشند (مقامتی در حد ۱ مگا اهم یا بیشتر). استفاده از نوارهای مچی که سبب ارتباط مستقیم فرد با زمین می شود، مجاز نمی باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، به استاندارد BS IEC ۶۱۳۴۰ ۵ ۱: ۱۹۹۸ مراجعه نمایید.

ث) تغذیه تجهیزات تحت تست

هر قطعه ای از تجهیزات تحت تست بایستی از طریق منبع تغذیه خاص خود به برق متصل شود. این منابع باید از سوکت ها یا ترمینال های مربوطه تأمین شده و دارای پوشش های عایق مناسب باشند. منابع تغذیه بایستی دارای سیستم حفاظتی مناسبی در برابر اضافه بار و اضافه جریان در صورت بروز خطا در وسایلی مانند فیوزها باشند. توجه داشته باشید که:

۱) در جایی که از ترانسفورماتور ایزوله به عنوان منبع تغذیه برای تست تجهیزات استفاده می کنید، بایستی علاوه بر رعایت استاندارد BS ۶۱۵۵۸ ، از ترانسفورماتورهای جداگانه برای هر میز تست استفاده نمایید. چنانچه این کار به طور منطقی عملی نباشد، از یک ترانسفورماتور ایزوله می توان برای تغذیه میزهای دیگر استفاده نمود ضمن این که بایستی خطر اتصال این منبع تغذیه به زمین را در هر میز به درستی کنترل کرده و بدین وسیله از نبودن جریان نشتی به زمین مطمئن شد.

۲) تأمین انر ژی از ترانسفورماتور ایزوله باید از طریق یک سوکت مخصوص انجام گرفته و بر روی آن عبارت "فقط برای استفاده به منظور تست تجهیزات برقدار" به وضوح نوشته شود. هیچ سیمی نباید به طور ثابت به ترمینال زمین سوکت وصل شود و نیز قاب سوکت بایستی از ماده عایق ساخته شده باشد. همچنین نباید قسمت های برقدار تجهیزات در حال تست در معرض دید قرار داشته باشند.

۳) در شرایط خاص، تجهیزات تحت تست از نوع کلاس I بایستی به طور کامل ارت شوند مگر این که برای تغذیه آنها از ترانسفورماتور ایزوله استفاده شود. ارت نمودن تجهیزات، خطر برق گرفتگی را افزایش می دهد که البته می توان به کمک سایر اقدامات ایمنی، این خطرات را به حداقل ممکن کاهش داد.

۴) وقتی تجهیزات تحت تست از نوع کلاس I باشند، هر گونه خطای زمینی که از قبل در تجهیزات موجود بوده، بایستی آشکار شده و رفع خطا گردد. این کار باید پیش از اتصال تجهیزات به برق انجام شود. در صورت تأمین برق از ترانسفورماتور ایزوله، خطای به وجود آمده بدین معنی است که تماس همزمان با محفظه دستگاه و یک قطب و یا هر دو قطب منبع تغذیه ایزوله ممکن است سبب برق گرفتگی خطرناکی شود.

۵) کلیه هادی های حفاظتی مدار (مسیر ارت) در مجموعه تجهیزات کلاس I نوع پرتابل پس از تکمیل شدن چیدمان میزهای ویژه تست، بایستی دوباره آزمایش شوند تا اطمینان حاصل شود که هیچ خطای زمینی قبل از وصل دستگاه به برق وجود ندارد.

ج) ارزیابی خطرات موجود در تجهیزات تست و منابع تغذیه برق

تمامی اقداماتی که برای کنترل خطر برق گرفتگی به کار می روند، باید مطابق سلسله مراتب زیر به انجام رسند:

۱) اولین و مهمترین مورد این است که تا حد ممکن به کمک روش های سخت افزاری کنترل های لازم را انجام دهید.

۲) دوم این که تمام خطرهای قابل پیش بینی را با استفاده از سیستم های ایمن کاری کنترل کنید. این موارد بایستی شناخته شده و تمامی پرسنل مربوط از آنها اطلاع کافی داشته باشند. همچنین باید خطرات به پرسنل گوشزد شده و به طور مکتوب به ایشان ابلاغ شود (این کار مرجع مناسبی است که به کمک آن می توان دستورالعمل های ایمنی را در صورت نیاز اصلاح نمود).

۳) و نهایتاً استفاده از پرسنل مجرب (یا سایر پرسنلی که زیر نظر افراد مجرب کار می کنند) به طوری که این افراد باید دارای تجربه و دانش فنی لازم باشند تا بتوانند از خطرات و صدمات تهدید کننده جلوگیری کنند.

اگر استفاده از ترانسفورماتورهای ایزوله به عنوان منابع تغذیه جهت تست تجهیزات، جزو اقدامات سخت افزاری لازم برای ارزیابی خطرات باشند، این فرآیند باید به طور نرمال انجام شده و ترانسفورماتور ایزوله بایستی جدا از تجهیزات زیر تست بررسی شود. همچنین ضرورت دارد قفسه ای حاوی وسایل لازم برای تست هر یک از تجهیزات تعبیه گردد.

با قرار دادن تمامی وسایل مورد نیاز برای تست تجهیزات بر روی قفسه های عایق که در بالای میز مخصوص تست تعبیه شده اند، می توان برخی از خطرات مربوط به استفاده از تجهیزات تست را کاهش داد ولی باید توجه داشت که امکان حذف کامل خطرات وجود ندارد. همچنین این کار امکان اتصال همزمان وسایل تست کننده با تجهیزات تحت تست را کاهش خواهد داد.

وقتی که استفاده از ترانسفورماتورهای ایزوله به عنوان منابع تغذیه جهت تست تجهیزات، جزو اقدامات سخت افزاری مربوط به ارزیابی خطرات باشد، همه منابع متصل به تجهیزات تست باید توسط کلیدهای محافظ جان (RCD) با جریان ۳۰ میلی آمپر حفاظت شوند. توجه داشته باشید که برای منابع تغذیه ای که جریانی بیش از ۱۶ آمپر را به تجهیزات تحت تست وارد می کنند، و یا در جایی که تجهیزات زیر تست دارای جریان نشتی بالایی هستند، ممکن است استفاده از کلیدهای RCD بدلیل ایجاد نویز در سیستم، عملی نباشد. به منظور مطالعه سایر توصیه های ایمنی مربوط به این قسمت، به بخش ۶۰۷ استاندارد BS ۷۶۷۱ مراجعه نمایید.

ساخت مناطق ایمن برای تست

حصول اطمینان از این که افراد غیر دخیل در تست باید از خطرات دور نگهداشته شوند، حائز اهمیت است. این کار با منحصر کردن انجام امور تست در نواحی مشخص شده برای این منظور، امکان پذیر است. در برخی کارگاه ها امکان ساخت و ایجاد یک منطقه تست همراه با میز کار ثابت وجود دارد که تنها پرسنل تست کننده تجهیزات بتوانند به آن دسترسی داشته باشند. در غیر این صورت، با قرار دادن فنس و موانع فیزیکی و یا سایر روش های محصور کننده بایستی افراد غیر مجاز را از نزدیک شدن به تجهیزات زیر تست دور نگهداشت. منطقه ویژه تست می تواند به یکی از صورت های زیر باشد:

۱) اتاقی مخصوص که به منظور عملیات تست ساخته شده و دارای وسایل حفاظتی وی ژه باشد. همچنین این اتاق باید مجهز به درهای ایمن باشد تا از دسترسی افراد غیرمجاز جلوگیری شود (این درها با توجه به میزان و درجه خطر، باید امکان قفل شدن هم داشته باشند).

۲) منطقه ای مشخص شده در یک کارگاه مجهز به مانع فیزیکی و فنس دائمی.

۳) یک میز کار که برای عملیات تست طراحی شده و برای تعمیر تجهیزات و تست آنها مورد استفاده قرار گیرد.

۴) یک محل کار مشخص شده در خلال فرآیند تولید و یا در انتهای خط تولید.

۵) یک منطقه موقت ساخته شده در اطراف تجهیزات با استفاده از فنس ها و موانع فیزیکی ایجاد شده به همین منظور.

۶) یک منطقه ساخته شده در پیرامون تجهیزات ثابت مانند سوئیچ گیرها یا کلیدهای کنترل کننده مدار که در این منطقه افراد ماهر بتوانند کارهای تعمیراتی را انجام داده و عیب و نقص تجهیزات را رفع نمایند و یا در خلال روند نگهداری تجهیزات، بتوانند فرآیند تست را به انجام رسانند.

در کارگاه هایی که تمام پرسنل آن به خوبی آموزش های لازم را فرا گرفته و از دستورالعمل های مربوط به ایمنی آگاهی کامل دارند و از سوی دیگر هیچ فرد غیرمجازی را در جمع خود نپذیرفته اند، ایجاد فنس در درون کارگاه و در پیرامون میز کار یا محدوده کاری ایشان ممکن است ضرورت نداشته باشد. علاوه بر این، همه کارگران باید آگاه باشند که نبایستی تمرکز افرادی که به انجام عملیات تست مشغول هستند، توسط سایرین که درگیر فرآیند تست نیستند، بر هم زده شود.

چگونگی حفاظت از افرادی که به انجام عملیات تست مبادرت می نمایند

اقدامات انجام شده برای حفاظت افرادی که مبادرت به انجام عملیات تست می کنند، باید مؤثر بوده و بتواند ایشان را از تماس با هادی های لخت برقدار که منجر به وارد شدن صدمه به پرسنل و ایجاد حادثه می شود، برحذر دارد. این تماس می تواند به صورت برخورد یکی از دست ها با منبع انرژی باشد که یکی از هادی های تغذیه اش به زمین وصل شده و یا تماس مزبور می تواند از طریق قسمت دیگری از سطح بدن صورت گیرد.

تجهیزات کلاس I در این طبقه بندی قرار می گیرند زیرا بیشترین خطر در منبع هنگام ارتباط آن با زمین به وجود می آید. بنابراین خطر مربوط به تجهیزات الکترونیکی در محلی است که سطوح بزرگ فلزی (یا شاسی ها) به منبع تغذیه متصل می شوند. همچنین خطر صدمه ناشی از منابع تغذیه در جایی که اتصال زمین وجود نداشته و یا در محلی که اتصال همزمان با قطب های منبع صورت می گیرد، زیاد است. روش های کاهش خطر برق گرفتگی ناشی از اتصال همزمان با هادی ها عبارتند از:

۱) انجام تست در جریان ها و ولتاژهای کم و بی خطر

۲) استفاده از محفظه های تست مجهز به قفل که بتوان تجهیزات تحت تست را در درون آنها قرار داد.

۳) استفاده از عایق کاری موقت.

۴) استفاده از پوشش هایی که برای انجام عملیات تست نیاز به برداشتن آنها نباشد که عایق کاری اولیه سیم های متصل به منبع تغذیه، مثالی از این مورد است.

۵) ایجاد منطقه ای که حتی الامکان ایزوله از زمین باشد.

۶) استفاده از ترانسفورماتورهای ایزوله به عنوان منبع تغذیه اصلی

۷) استفاده از کلیدهای RCD با جریان ۳۰ میلی آمپر

مطالب مندرج در بخش های ذیل، اطلاعات تفصیلی بیشتری درباره هر یک از اقدامات حفاظتی ارایه می نمایند:

جریان ها و ولتاژهای ایمن

امکان تست تجهیزات از طریق برقدار کردن آنها با سطوح ولتاژ و جریان بدون خطر وجود دارد. این موضوع بایستی قبل از تصمیم به استفاده از سطوح ولتاژ و جریان خطرناک، همواره مد نظر قرار گیرد.

محفظه های تست مجهز به قفل

این محفظه ها ممکن است از لحاظ اندازه با یکدیگر تفاوت داشته باشند به طوری که محفظه های مزبور می تواند به صورت جعبه ای کوچک همراه با درپوش مجهز به قفل باشد که بر روی میز کار نصب می شود و یا به صورت محفظه ای بزرگ همراه با درهای مجهز به قفل باشد (بزرگی محفظه به گونه ای است که افراد می توانند وارد آن شوند).

حصول اطمینان از این که عملکرد ایمنی سیستم قفل مزبور همانند عملکرد عایق به کار رفته در تجهیزات مناسب است، حائز اهمیت فراوان می باشد که بدین منظور استفاده از سیستم قفل و کلید مخصوص موسوم به trapped key یا key exchange با عایق مناسب می تواند به این اطمینان کمک کند. در حالت کلی قفل نمودن محفظه و استفاده از سیستم کنترلی برای بازرسی آن به تنهایی مورد قبول نبوده و منبع تغذیه هم بایستی از طریق سیستم قفل مذکور، ایزوله شود.

در شرایط معین مانند استفاده از خازن ها، ممکن است پتانسیل ناشی از بارهای ذخیره شده خطرساز باشد. در چنین شرایطی منبع تغذیه مربوط به تجهیزات زیر تست را باید قبل از هر گونه اقدام برای تست ترجیحاً به صورت اتوماتیک به زمین ارت کرد. چنانچه امکان ارت اتوماتیک تجهیزات وجود نداشته باشد، بایستی با ابزار مناسب و مخصوص ارت نسبت به اتصال زمین دستی اقدام کرد.

همچنین در زمان به کار بردن ارت اتوماتیک، استفاده از وسیله ارت دستی برای ارت کردن تجهیزاتی که قبلاٌ برقدار بوده اند، اهمیت فراوان دارد. ضمناً توجه داشته باشید که وقتی محفظه های بزرگ مورد استفاده قرار می گیرند، باید اطمینان حاصل شود که هنگام بروز خطر در تجهیزات زیر تست، افراد نتوانند به درون محفظه ها راه پیدا کنند.

عایق کاری موقت

وقتی که خطر تماس همزمان با هادی های خطرناک وجود دارد، نباید فرض را بر این بگذاریم که کارگران قادر به جلوگیری از چنین تماس های خطرناکی هستند. استفاده از عایق کاری موقت که می تواند به کمک صفحات مخصوص و یا ورقه های عایقی (به صورت انعطاف پذیر و یا غیر قابل انعطاف) باشد، را مد نظر قرار دهید. البته ممکن است یک محدودیت عملی در استفاده از صفحات مزبور در زمان تست و سوارکردن تجهیزات الکترونیکی کمپکت وجود داشته باشد.

مناطق ایزوله از زمین

دستیابی به یک منطقه کامل ایزوله از زمین بسیار دشوار است زیرا برای این منظور ضرورت دارد اطمینان حاصل کنیم که تمامی سقف ها و دیوارها جریان را از خود عبور نمی دهند چرا که شوک حاصل از عبور جریان موجب آسیب و صدمه به افراد می شود. بنابراین استفاده از مواد عایقی مناسب مانند فرش های عایق لازم است تا منطقه ای ایزوله از زمین ایجاد شود. سپس این مناطق باید در فواصل منظم تست شوند تا اطمینان حاصل شود که خواص عایقی آنها ثابت مانده است.

ایجاد منطقه ایزوله از زمین به آسانی عملی و امکان پذیر است اما ارزیابی کلی از خطرات ضرورت دارد تا اطمینان حاصل شود که افراد تست کننده با هیچ یک از هادی های ارت شده تماس خطرساز برقرار ننمایند. اقلامی همچون لوله های هدایت آب و گرما و نیز رادیاتورها بایستی مجهز به حفاظ باشند و یا منطقه تست باید به گونه ای باشد که از تماس همزمان افراد تست کننده با تجهیزات زیر تست و دستگاه های ارت شده جلوگیری نماید.

مناطق ایزوله از زمین باید به گونه ای باشد که امکان تماس با قسمت های هادی و رسانا به حداقل ممکن برسد. ضمناً می توان از یک کلید RCD با جریان ۳۰ میلی آمپر به عنوان وسیله تکمیلی حفاظت استفاده نمود. مناطق ایزوله از زمین اغلب همراه با ترانسفورماتورهای ایزوله مورد استفاده قرار می گیرند. وقتی که امکان ایجاد منطقه ایزوله از زمین به خاطر ضرورت ارت کردن تجهیزات زیر تست وجود نداشته باشد، می توانید از میزان قطعات فلزی غیر ضروری تا حد ممکن بکاهید.

ترانسفورماتورهای ایزوله

در صورت تماس فرد با یک هادی برقدار در منبع تغذیه ایزوله شده و تماس قسمت دیگری از بدن وی به هادی ارت شده، ترانسفورماتور ایزوله مورد استفاده به عنوان منبع تغذیه در عملیات تست، می تواند از خطر برق گرفتگی جلوگیری نماید. اما باید توجه داشت که اگر فردی به طور همزمان با هر دو هادی ثانویه ترانسفورماتور تماس برقرار کند، ترانسفورماتور ایزوله نمی تواند از برق گرفتگی وی جلوگیری نماید مگر این که ولتاژ خروجی کمتر از ۵۰ ولت متناوب ( یا ۱۲۰ ولت مستقیم) در محیط خشک بوده و یا ولتاژ مزبور کمتر از ۱۶ ولت متناوب (یا ۳۵ ولت مستقیم) در محیط نمناک باشد. شرایط ایزوله بودن از زمین بایستی به طور منظم تست شود و یا باید اقدام به نصب وسایل نشان دهنده ارت فالت نمود تا اطمینان حاصل شود که ارت فالت های خطرناک تشخیص داده شده و رفع عیب می شوند.

کلیدهای محافظ جان (RCD)

این کلیدها وسایل تکمیلی حفاظت هستند که از برق گرفتگی جلوگیری نمی کنند ولی می توانند از مدت زمان وقوع برخی از شوک های الکتریکی جلوگیری کنند. این کلیدها توانایی قطع سریع منبع تغذیه برق را در صورت عبور جریان نسبتاً کم از طریق زمین (مانند زمانی که برق گرفتگی رخ می دهد) دارا هستند.

بنابراین کلیدهای RCD قادر به ایجاد سطح حفاظتی بالاتری در برابر خطرات ناشی از برق گرفتگی شدید در هنگام استفاده از منابع تغذیه حفاظت نشده می باشند. یک کلید RCD مورد نیاز برای به حداقل رساندن خطرات و ضایعات انسانی بایستی دارای حداکثر جریان قطع نامی ۳۰ میلی آمپر بوده و نباید دارای زمان تأخیر قابل تنظیم باشد. اگرچه اغلب از کلیدهای با جریان ۳۰ میلی آمپر استفاده می شود، ولی کلیدهای با جریان قطع کمتر (۱۰ میلی آمپر یا کمتر) نیز موجودند که می توان از آنها برای حفاظت تکمیلی در جایی که ایجاد نویز مشکل خاصی محسوب نشود، استفاده کرد.

هنگامی که حفاظت فردی تا اندازه ای بستگی به عملکرد کلید RCD داشته باشد، این کلید بایستی با استفاده از تجهیزات تست مربوطه و در فواصل زمانی مناسب تست گردد (برای نمونه کلیدهای RCD قابل حمل قبل از هر بار استفاده باید به طور هفتگی مورد بررسی قرار گیرند). افزون بر این، تمامی کلیدهای RCD بایستی حداقل سالی یکبار با استفاده از تست کننده مخصوص RCD تست شوند که این دستگاه تست کننده، جریان قطع و سرعت عمل کلید را تست می کند.

در صورت امکان، دستگاه های تست کننده باید از یک طراحی ویژه برخوردار باشند. در این حالت سازنده باید عملیات ایمنی لازم در خلال استفاده از دستگاه را در طراحی خود مد نظر قرار دهد. در صورت امکان تجهیزات تست باید مطابق استاندارد BS EN ۶۱۰۱۰ ساخته شوند. دستگاه های ویژه تست تجهیزات برقی باید با همان استاندارد ایمنی تجهیزات مربوطه طراحی و ساخته شوند.

وقتی تجهیزات از طریق منبع تغذیه برق راه اندازی می شوند، استفاده ایمن از آنها باید به شیوه صحیح انجام پذیرد. علاوه بر این، چگونگی اتصال دستگاه های ویژه تست به تجهیزات باید با ایمنی لازم صورت گیرد.

دستگاه های تست عایقی می توانند ولتاژهای زیادی در خروجی خود تولید کنند و برخی از آنها دارای قابلیتی هستند که می توانند جریان خروجی را به سطح ایمن و بدون خطر کاهش دهند. عموماً جریان بدون خطر و ایمن برابر با ۵ میلی آمپر می باشد (قبلاً جریان ۵ میلی آمپر متناوب به عنوان جریان ایمن در نظر گرفته می شد ولی از ماه می ۲۰۰۱ جریان خروجی تجهیزات جدید باید به ۳ میلی آمپر محدود شود).

اگر تماس خطرناکی با هادی های خروجی برقرار شود، خطر صدمه و جراحت در صورتی که این سطوح جریان افزایش نیابند، به حداقل می رسد. چنانچه سطوح جریان بالاتری مورد نیاز باشد، اقدامات خاص نیاز است تا از آسیب و ضایعات جلوگیری شود.

این اقدامات شامل استفاده از رابط های تست متصل به کلیدهای کنترل و یا استفاده از محفظه های مجهز به قفل برای جلوگیری از دسترسی به قسمت های خطرناک و ایجاد محدودیت در انجام تست توسط افراد غیرمجاز می باشند. اکثر تست های عایقی را می توان تحت جریان های ایمن مشخص شده در فوق به انجام رساند.

نحوه اتصال تجهیزات برای تست باید به گونه ای باشد که حفاظت مناسبی در برابر برق گرفتگی ایجاد نماید. تنها استثناء در این مورد هنگامی است که تجهیزات مورد نظر برای تست در درون محفظه قفل دار به دستگاه های تست کننده وصل شده و یا رابط اتصال آنها قطع می شود که در این گونه موارد منبع تغذیه بایستی ایزوله بوده و نیز می بایست اطمینان حاصل شود که هر گونه انرژی ذخیره شده در منبع، از بین رفته باشد تا خطری برای افراد ایجاد ننماید. در این حالت، هادی های اتصال دهنده قسمتی از هادی های تحت تست را تشکیل داده و بنابراین دارای خطری مشابه همان هادی ها خواهند بود.

نمونه دستگاه های تست کننده

پاراگراف های زیر عمدتاً مربوط به اسیلوسکوپ می شود اما می توان برخی اوقات آنها را برای دستگاه های دیگر نظیر سیگنال ژنراتور نیز مورد استفاده قرار داد.

ولتاژهای خطرناک ممکن است در قاب اسیلوسکوپ ارت شده کلاس I یا در برخی موارد در انواع معینی از اسیلوسکوپ های کلاس II با عایق دوبل پدید آیند. ولتاژهای خطرناک ممکن است از ولتاژهای اندازه گیری شده بر روی تجهیزات زیر تست ناشی شوند و یا در بعضی موارد به خاطر شکست عایقی خود اسیلوسکوپ پدید آیند.

مشکلات اندازه گیری از آنجا بوجود می آیند که بیشتر اسیلوسکوپ ها دارای ترمینال "سیگنال مشترک" متصل به شاسی اسیلوسکوپ و نیز قاب و اتصالات آن هستند. در یک اسیلوسکوپ کلاس I، این قسمت ها به هادی حفاظتی منبع تغذیه وصل می شود. این بدین معنی است که همه اندازه گیری ها باید نسبت به زمین انجام شود که البته این امر سبب محدود شدن اندازه گیری ها با اسیلوسکوپ می شود. اخیراً تکنیکی به وجود آمده که به کمک آن می توان اسیلوسکوپ را به صورت شناور وصل نمود (منظور از شناور بودن این است که اتصال اسیلوسکوپ از طریق هادی حفاظتی منبع تغذیه حذف می شود).

در این صورت قاب و محفظه اسیلوسکوپ در بالای پتانسیل زمین شناور می ماند که احتمالاً خطرات برق گرفتگی خاص خود را خواهد داشت (در این حالت می توان از اسیلوسکوپ برای ولتاژهای بالا و نیز در برخی از انواع اندازه گیری ها استفاده نمود). راه اندازی یک اسیلوسکوپ با حذف هادی حفاظتی بدین معنی است که دستگاه دیگر در برابر شکست عایق داخلی حفاظت نمی شود. عیب دیگر این وضعیت از این قرار است که نیاز به ایجاد یک منطقه ایزوله از زمین وجود دارد.

چنین استفاده ای نیز مفهوم حفاظت اولیه سازنده تجهیزات را در باره حفاظت کلاس I زیر سؤال برده و بایستی از آن اجتناب نمود. تاکنون روش هایی به کار رفته اند تا به کمک آنها اندازه گیری ایمن در حالت شناور بودن اسیلوسکوپ امکان پذیر گردد. یکی از این روش ها تغذیه نمودن اسیلوسکوپ از طریق ترانسفورماتور ایزوله بوده که در این حالت مرجع زمین در منبع تغذیه حذف گردیده و امکان اندازه گیری شناور فراهم می شد.

مزیت این روش این است که منطقه ایزوله از زمین نیاز نبوده ولی عیب آن این است که اسیلوسکوپ در برابر شکست عایقی نسبت به شاسی محل استقرار خود حفاظت نمی شود (همچنین در صورت انجام اندازه گیری فشار قوی، عایق داخلی اسیلوسکوپ می تواند تحت فشار مضاعف قرار گیرد). روش دوم استفاده از مانیتور ایزوله مخصوص در تغذیه اسیلوسکوپ می باشد (که البته به آن مانیتور ایزوله خط یا مانیتور ایزوله زمین هم می گویند).

این روش به اسیلوسکوپ امکان می دهد که بدون نیاز به هادی حفاظتی، به کار خود ادامه دهد که در این صورت مانیتور به طور مدام ولتاژ بین محفظه اسیلوسکوپ و نقطه مرجع زمین را کنترل می کند. اگر ولتاژ روی محفظه اسیلوسکوپ به حد خطرناکی برسد، مانیتور منبع تغذیه اصلی را حذف کرده و معمولاً دوباره هادی حفاظتی منبع تغذیه را وصل می کند. ولتاژ نمونه برای عملکرد مانیتور باید در حدود ۳۰ ولت مؤثر باشد. در این ولتاژ است که اسیلوسکوپ در برابر شکست عایق داخلی حفاظت می شود.

عیب این روش در آن است که تنها برای اندازه گیری سیگنال های فشار ضعیف به کار می رود زیرا در غیر این صورت، عایق داخلی اسیلوسکوپ تحت فشار فراوان قرار می گیرد.

در سال های اخیر، پیشرفت های تکنولوژی منجر به ساخت وسایل متنوعی شده است که می توانند در سیم رابط اندازه گیری اسیلوسکوپ مورد استفاده قرار گیرند. همچنین در این صورت، امکان ارت اسیلوسکوپ کلاس I نسبت به منبع تغذیه اصلی وجود داشته و می توان ولتاژهای اندازه گیری شده را ایزوله نمود تا از بروز پتانسیل در محفظه اسیلوسکوپ جلوگیری به عمل آید.

برای وسایل مدرن و مخصوص از تکنیک های گوناگونی استفاده می کنند تا مشکل عایقی آنها را برطرف نموده و بتوانند به طور مثال در محدوده میلی ولت تا هزار ولت اقدام به اندازه گیری نمایند (عایق های اپتیکی موسوم به opto isolators که به آنها optical isolators هم می گویند، از این نمونه تکنیک های به کار رفته هستند). در ضمن به یاد داشته باشید که عایق های به کار رفته به عنوان حفاظ های عملی و منطقی، ممکن است خطراتی نیز داشته باشند.

وسایل عایقی در اشکال متنوعی عرضه شده و ممکن است مطابق میل سازنده نام هایی مختلف داشته باشند. برخی از نام های متداول برای این وسایل عبارتند از: تقویت کننده های ایزوله، تقویت کننده های دیفرانسیل، و رابط های ایزوله. انتخاب درست وسیله عایقی مطابق نوع اندازه گیری مورد نظر حائز اهمیت بوده و کاربر بایستی به توصیه سازنده نیز عمل نماید.

برخی سازندگان اینک اسیلوسکوپ هایی با ورودی های ایزوله (یعنی جایی که ورودی های اندازه گیری شده از یکدیگر و نیز از شاسی اسیلوسکوپ ایزوله هستند) تا سطوح ولتاژ فشار قوی (به طور نمونه ۸۵۰ ولت ماکزیمم متناوب و مستقیم) ارایه می کنند.

در مورد استفاده از این تجهیزات و نیز همه اسیلوسکوپ های کلاس II تمام عایق بایستی ملاحظات لازم را به عمل آورد. اسیلوسکوپ هایی که با باتری راه اندازی می شوند را می توان برای سطوح اندازه گیری فشار قوی موجود مورد استفاده قرار داد که البته این وسایل دارای نقطه مرجع صفر نیستند.

استفاده از کلید RCD با حداکثر جریان قطع نامی ۳۰ میلی آمپر همراه با وسایلی مانند منابع تغذیه دستگاه های کلاس I، هویه های مورد استفاده و یا سایر تجهیزات برقی می تواند اقدام مناسبی باشد. برخی اوقات ترانسفورماتورهای ایزوله به عنوان بخشی از سیستم توزیع و تأمین کننده برق سوکت های ثابتی به کار می روند که این سوکت ها در واقع منابع تغذیه جهت تست تجهیزات می باشند. در این صورت سوکت های فوق بایستی متفاوت از سوکت های معمولی و نیز استاندارد بوده و یا از نوع پولاریزه شده باشند تا اطمینان حاصل شود که فقط به منظور تست در نظر گرفته شده اند.

سیستم های ایمنی کار

چنانچه از لحاظ منطقی امکان پذیر باشد، باید جزئیات سیستم های ایمنی کار برای فعالیت های مربوط به تست تجهیزات به تفصیل نوشته شوند. برای ایجاد یک سیستم کاری مناسب، تمامی پرسنل باید در فرآیند ایمن سازی محیط کار درگیر باشند. اسناد تکمیلی که گهگاهی نیاز به مرور نیز دارند، باید در دسترس کارگران قرار گیرند.

در جایی که فرآیند تست کردن محدود به تست تشخیص سیستم های توزیع برق و تجهیزاتی مانند سوئیچ گیر بوده و این کار توسط اشخاص متخصص صورت گیرد، محتویات اسناد مکتوب بایستی عملیات ضروری و کاری مربوط به ایمنی را در بر گیرد. البته اسناد فوق ممکن است حاوی مطالبی نباشد که افراد در اثر تجربه و دانش ذاتی خود کسب می کنند زیرا دانش هر فرد ذیصلاح بستگی به تجربه وی دارد و اسناد مکتوب یاد شده، بیانگر موضوعات عمومی هستند.

پرسنلی که کار تست را مطابق تعهد سازمان خود برای مشتریان به انجام می رسانند، باید مطابق قوانینی متفاوت از دستورالعمل های مربوط به تست تجهیزات در کارخانه ها رفتار کنند. این بدین معنی است که ممکن است نیاز به دو مجموعه قانون و دستورالعمل باشد که این موضوع بایستی در ایجاد سیستم ایمن کاری در نظر گرفته شود.

محتویات سیستم های مکتوب جهت کار ایمن، حداقل باید شامل جزئیات زیر باشند:

۱) افراد مجاز به انجام تست، مکان مناسب برای تست، و نیز چگونگی دسترسی به منطقه تست و همچنین شناسایی افرادی که نباید به این مناطق وارد شوند.

۲) مکانی که می توان در آن جا اقدام به ساخت مناطق موقت تست نمود و نیز چگونگی ساخت مناطق مزبور.

۳) قوانین مربوط به عایق کاری تجهیزات و نحوه ایمن نگهداشتن عایق این تجهیزات.

۴) سایر اقدامات مناسب برای حفاظت، برای مثال چگونگی استفاده از عایق های قابل انعطاف برای برداشتن پوشش تجهیزات قبل از اقدام جهت تست آنها. ضمناً توجه داشته باشید که چنانچه استفاده از عایق های مذکور برای برداشتن پوشش تجهیزات در زمان برقدار بودن دستگاه ضروری باشد، خطر برق گرفتگی ناشی از این کار بایستی مورد ارزیابی قرار گیرد.

۵) منبع تغذیه مناسب برای تأمین انرژی تجهیزات زیر تست و مخصوصاً بررسی مکان هایی که در آنها استفاده از منبع تغذیه نامناسب به بحث ایمنی لطمه نمی زند.

۶) نحوه کنترل و بازرسی دستگاه های تست کننده قبل از استفاده از آنها برای فرآیند تست و نیز چگونگی گزارش نقایص موجود در دستگاه های مذکور.

۷) نحوه درست استفاده از تمامی تجهیزات هشدار دهنده که بخشی از سیستم ایمنی را در مناطق مورد نظر برای تست تشکیل می دهند.

۸) دستورالعمل های مربوط به اقدامات لازم در شرایط اضطراری.

آموزش

تمامی پرسنل درگیر در فرایند تست بایستی آموزش های خاص ایمنی را مطابق کاری که انجام می دهند، فرا گیرند. در مورد افرادی که ممکن است مبادرت به ورود به مناطق تست نموده و یا به میزهای مخصوص تست دسترسی داشته باشند، باید آموزش های لازم داده شده و نیز دستورالعمل های مربوطه به آگاهی ایشان رسانده شود. در هنگام رویارویی با موارد زیر، احتمالاً نیاز به آموزش های جدید خواهد بود:

۱) تغییرات در طراحی محصول تولیدی و نیز تغییر در جانمایی و نصب تجهیزات

۲) تغییرات در روش های تولید یا متدهای کاری

۳) تغییرات در دستگاه های تست و روش های انجام تست

۴) تغییرات در پرسنل تست کننده تجهیزات و سایر افرادی که ممکن است این تغییرات بر آنها اثرگذار باشد.

صلاحیت تست کنندگان

در شرکت های کوچک، برخی اوقات برق کاران و تکنسین های ماهر عملکرد سیستم های برقی را به طور روزانه کنترل می کنند. اگر این افراد درگیر تنظیم کردن دستگاه های تست کننده به منظور آماده نمودن آنها جهت انجام فرآیند تست باشند، بایستی اطمینان حاصل شود که این افراد از تمامی جنبه های ایمنی مربوط به تست آگاهی دارند. در این گونه موارد، توصیه افراد متخصص و ذیصلاح ممکن است ضروری باشد تا به ما اطمینان دهد که روش تست به صورت ایمن انجام می شود.

وقتی اقدام به ساخت منطقه تست می شود، در امان نگهداشتن افراد غیرماهر یا بی تجربه از رویارویی با خطرات برقی، حائز اهمیت فراوان است. همچنین اقدامات مناسبی باید به انجام رسد تا از صدمه زدن به افراد ماهر و دارای دانش فنی برق جلوگیری شود. به یاد داشته باشید که در صورت عدم حفاظت، حتی ممکن است افراد ماهر نیز در تماس حادثه ساز با هادی های برقدار و خطرناک قرار گیرند. بنابراین بدون ایجاد محیطی ایمن و حفاظت شده نباید تنها بر صلاحیت فنی افراد برای انجام کارهای برقی تکیه کرد.

اقدامات انجام شده را باید به طور منظم مرور کرد تا اطمینان حاصل شود که این اقدامات به خوبی انجام شده و نیز برای کار مورد نظر مناسب هستند. از جمله موضوعات مهم در مرور اقدامات ایمنی، این است که کارگران باید آموزش های کافی را فراگرفته و از نحوه اصلاح روش های کاری ایمن آگاهی یابند. این مورد مخصوصاً در زمان بروز تغییر در طراحی محصول تولیدی و انجام تست های مربوطه و نیز لحاظ نمودن موارد مربوط به حفاظت، اهمیت ویژه ای دارد.

وظیفه مرور اقدامات مربوط به طراحی محصول تولیدی و انجام تغییرات مورد نظر در باره روش های ایمنی را می توان به فردی ذیصلاح محول کرد تا از طریق مذاکره با پرسنل تست کننده بتواند در زمینه مسایل ایمنی اقدام مناسبی به انجام رساند. مرور اقدامات ایمنی را بایستی هنگامی به انجام رساند که تغییراتی به وقوع پیوسته و این تغییرات بر کار تست اثر گذار باشند، مانند تغییر در روش های تولید، تغییر در نحوه عرضه محصول، تغییر در دستگاه های تست کننده و روش های تست و یا تغییر در پرسنل تست کننده تجهیزات.

وقتی که کار تست توسط پیمانکاران دعوت شده به سایت انجام می شود، ترتیب کار ایمن بایستی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و پیش از شروع کار ترجیحاً در مرحله مذاکره برای قرارداد مورد توافق قرار گیرد. این کار سبب می شود که هر فرد درگیر در فرآیند تست، بداند که چه کسی در حال انجام تست بوده و چه کسی مسئول انجام کار است و بدینسان کار با ایمنی و بدون بروز خطر برای کارگران پیمانکار، کارگران سایت و سایر افرادی که ممکن است به نحوی در معرض خطر باشند، انجام خواهد شد. در حالت خاص فردی که مسئول ایمن سازی محیط و تجهیزات مربوطه است، بایستی شناسایی شده و صلاحیت وی مورد توافق طرفین قرار گیرد.

نیازمندی های قانونی

دستور العمل های مربوط به کار با وسایل برقی مربوط به سال ۱۹۸۹، قوانین اصولی مربوط به فعالیت های تست برق را تشکیل می دهند. به موجب دستورالعمل شماره (۳)۴ ضرورت دارد که: "کار در نزدیکی و یا بر روی سیستم برق باید به گونه ای انجام شود که حتی الامکان سبب برورز خطر نشود". دستورالعمل شماره ۱۴ بیانگر ممنوعیت جدی کار در نزدیکی و یا بر روی هادی های برقدار بوده و تنها در حالت های زیر می توان به این کار مبادرت نمود:

الف) قطع برق تجهیزات غیرمنطقی باشد.

ب) کار در نزدیکی و یا بر روی هادی برقدار منطقی باشد.

پ) اقدامات مناسبی برای جلوگیری از صدمات و ضایعات به انجام رسد.

افزون بر این، مطابق دستورالعمل شماره ۳ مدیریت ایمنی و بهداشت کار مصوب سال ۱۹۹۹، کارفرمایان ضرورت دارد که خطرات مربوط به ایمنی و بهداشت کارگران را در حین کار ارزیابی کنند تا بدین وسیله اقدامات لازم برای ایمنی شناسایی شده و به کار بسته شود.

ترجمه : تقی وحیدی

منبع: راسخون

منابع

۱. ایمنی در تست تجهیزات برقی: سرویس و تعمیر وسایل برقی خانگی، قسمت اطلاعات مهندسی EIS۳۵ HSE Books ۲۰۰۲

۲. ایمنی در تست تجهیزات برقی: سرویس و تعمیر تجهیزات صوتی، تلویزیون و کامپیوتر، بخش اطلاعات مهندسی EIS۳۶ HSE Books ۲۰۰۲

۳. ایمنی در تست تجهیزات برقی: سوئیچ گیر و کلیدهای کنترل، قسمت اطلاعات مهندسی EIS۳۷ HSE Books ۲۰۰۲

۴. ایمنی در تست تجهیزات برقی: محصولات نهایی خطوط تولید، بخش اطلاعات مهندسی EIS۳۸ HSE Books ۲۰۰۲

۵. استاندارد BS EN ۵۰۱۹۱: ۲۰۰۱ مربوط به نصب و بهره برداری از دستگاه های تست کننده تجهیزات برقی

۶. استاندارد BS EN ۶۱۰۱۰-۱: ۱۹۹۳ که مربوط به نیازمندی های ایمنی برای تجهیزات برقی به منظور اندازه گیری، کنترل و استفاده های آزمایشگاهی بوده و کل سند در ۱۱ قسمت ارایه شده است.

۷. برق گرفتگی: روش های انجام کمک های اولیه از سری HSE Books ۲۰۰۲ با شابک ISBN ۰ ۷۱۷۶ ۲۲۶۴ ۹

۸. استاندارد BS EN ۶۱۵۵۸-۱, -۲-۱, -۲-۲, -۲-۴, -۲-۶: ۱۹۹۸ که مربوط به ایمنی ترانسفورماتورهای قدرت، منابع تغذیه و موارد مشابه بوده و نیز حاوی نیازمندی های خاص برای ایمنی ترانسفورماتورهای ایزوله و استفاده عمومی از آنها می باشد.

۹. استاندارد BS ۴۱۵: ۱۹۹۰ که مربوط به نیازمندی های ایمنی برای دستگاه های برقی الکترونیکی و تجهیزات مورد استفاده در وسایل خانگی و عمومی است.

۱۰. استاندارد BS ۹۲۱: ۱۹۷۶ که مربوط به مشخصات فرش لاستیکی مورد نیاز برای کارهای برقی است.

۱۱. استاندارد BS IEC ۶۱۳۴۰-۵-۱: ۱۹۹۸ که مربوط به الکتریسیته ساکن بوده و شامل موارد کلی مربوط به حفاظت وسایل الکترونیکی در برابر پدیده الکترواستاتیک است.

۱۲. استاندارد BS ۷۶۷۱: ۲۰۰۱ که مربوط به نیازمندی های تأسیسات برقی (دستورالعمل های سیم کشی IEE، ویرایش شانزدهم) است.

۱۳. استاندارد BS PD ۶۵۳۶: ۱۹۹۲ که مربوط به محدوده افزایش ولتاژ فشار ضعیف (ELV) می باشد.

منابع : انتشارات HSE یا Health & Safety Executive

www.hse.gov.uk/pubns/indg۳۵۴.pdf

منبع